رویکردها، روش ها و اصول طراحی سامانه های اجتماعی -فنی؛ یک مطالعه ی مروری با رویکرد انتقادی

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای مدیریت آینده پژوهی، دانشگاه و پژوهشگاه عالی دفاع ملی و تحقیقات راهبردی، تهران، ایران

2 استاد دانشگاه و پژوهشگاه عالی دفاع ملی و تحقیقات راهبردی

3 استاد مدعو دانشگاه و پژوهشگاه عالی دفاع ملی و تحقیقات راهبردی

4 استادیار دانشگاه و پژوهشگاه عالی دفاع ملی و تحقیقات راهبردی

چکیده

رویکرد سامانه‌های اجتماعی-فنی با عدم توفیق سامانه‌های فن-پایه و با انقلاب اقدام‌پژوهی در دنیا مطرح شد. هدف از طرح نظریه اجتماعی- فنی تاکید بر یکپارچگی مولفه‌ی انسانی در کنار ساختار سازمانی، زیرساخت فنی و کارکردها در طراحی یک سامانه بود. اما در معدود مقالات و منابع فارسی که کوشیده‌اند ادبیات نظری حوزه‌ی سامانه‌های اجتماعی-فنی را در گستره‌ی زبان فارسی وسعت ببخشند، قید اشتباه فنی‌- اجتماعی در نوشتار و بکارگیری متداول آن به نظر ناشی از نوعی کم‌توجهی به اصل محوری این رویکرد یعنی بعد انسانی نسبت به بعد فنی در طراحی سامانه‌ها است.

بر این اساس در این مقاله با روش اسنادی و با تکیه بر روش مرور نظام‌مند و با انتخاب هدفمند مقالات پراستناد در حوزه‌ی سامانه‌های اجتماعی فنی تلاش شده‌است تا ضمن بررسی مروری رویکردها، روش‌ها و اصول طراحی و توسعه‌ی سامانه‌های اجتماعی- فنی، وجوه طراحی سامانه‌های اجتماعی فنی بطور عمیق مورد مطالعه قرار گرفته و با رویکرد انتقادی بصورت نظام-مند بحث شود.

این پژوهش از حیث روش‌شناسی، داده‌ها و نتایج بدست آمده یک پژوهش کیفی است. یافته-های پژوهش موید چهار مولفه‌ی اساسی انسانی، ساختاری، فنی و کارکردی و حاکی از فقدان توجه به اثرات ارزش‌ها و فرهنگ در طراحی سامانه‌های اجتماعی-فنی ‌است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  • منابع

    الف- فارسی

    • ‏‫دو پونل، ایبون؛ فرنسن، مارتین؛ ورماس، پیتر؛ هاوکس، ویبو؛ و کروس، پیتر. (۱۳۹۱). «رویکردی در فلسفه‌ی تکنولوژی از مصنوعات تکنیکی تا سیستم‌های اجتماعی - تکنیکی: درس گفتارهایی درباره‌ی مهندسان، تکنولوژی و جامعه». (فرخ کاکائی و مصطفی تقوی، مترجمان). انتشارات اختران کتاب.
    • ‏‫محقر، علی؛ انصاری، منوچهر؛ صادقی مقدم، محمدرضا؛ و میرکاظمی مود، محمد. (۱۳۹۷). «ارائه چارچوبی برای ترکیب روش های مدلسازی سیستم های پیچیده فنی-اجتماعی با استفاده از فراترکیب تفسیری انتقادی». چشم انداز مدیریت صنعتی، 8(29)، 9-38.
    • ‏‫ملبوس باف رامین؛ و عزیزی فریدون. (۱۳۸۹). «مرور سیستماتیک «Systematic Review» چیست و چگونه نگاشته می شود؟ (مقاله مروری)». پژوهش در پزشکی، 34(3)، 203-207.
    • Badham, R.; Clegg, C.; & Wall, T. (2000). Socio-technical theory (( Karwowski, W. (Ed). New York: John Wiley.
    • Bots, Pieter W.G. (2007). Design in socio-technical system development: three angles in a common framework. of Design Research, 5(3), 382. https://doi.org/10.1504/JDR.2007.014883
    • de Vries, Linda; & Bligård, Lars-Ola. (2019). Visualising safety: The potential for using sociotechnical systems models in prospective safety assessment and design. Safety Science, 111, 80-93. https://doi.org/10.1016/j.ssci.2018.09.003
    • Elatlassi, Rime; & Narwankar, Chinmay. (2016). A categorization of socio-technical systems approaches based on context and purpose (Vol. 1). Presented at the Proceedings of the 60th Annual Meeting of the ISSS-2016 Boulder, CO, ., USA.
    • Grant, Maria J.; & Booth, Andrew. (2009). A typology of reviews: an analysis of 14 review types and associated methodologies. Health Information & Libraries Journal, 26(2), 91-108. https://doi.org/https://doi.org/10.1111/j.1471-1842.2009.00848.x
    • Hassannezhad, Mohammad; Cantamessa, Marco; & Montagna, Francesca. (2015). Actor-Based Signposting: A Modelling Tool to Improve The Socio-Technical Design Processes. In ResearchGate. Milan, Italy. https://doi.org/DOI: 10.13140/RG.2.1.2890.3762
    • Hendrick, Hal W. (2009). A Sociotechnical Systems Model of Organizational Complexity and Design and its Relation to Employee Cognitive Complexity. Proceedings of the Human Factors and Ergonomics Society Annual Meeting, 53(16), 1028-1032.
    • Herrmann, Thomas; Jahnke, Isa; & Nolte, Alexander. (2021). A problem-based approach to the advancement of heuristics for socio-technical evaluation. Behaviour & Information Technology, 0(0), 1-23. https://doi.org/10.1080/0144929X.2021.1972157
    • Kyriakidis, Miltos; Kant, Vivek; Amir, Sulfikar; & Dang, Vinh N. (2018). Understanding human performance in sociotechnical systems – Steps towards a generic framework. Safety Science, 107, 202-215. https://doi.org/10.1016/j.ssci.2017.07.008
    • Macmillan, Sebastian; Steele, John; Austin, Simon; Kirby, Paul; & Robin Spence. (2001). Development and verification of a generic framework for conceptual design. Design Studies, 22(2), 169-191. https://doi.org/10.1016/S0142-694X(00)00025-9
    • Mumford, Enid. (2006). The story of socio-technical design: reflections on its successes, failures and potential. Information Systems Journal, 16(4), 317-342. https://doi.org/https://doi.org/10.1111/j.1365-2575.2006.00221.x
    • Oosthuizen, Rudolph; & Pretorius, Leon. (2015). Modelling Methodology for Engineering of Complex Sociotechnical Systems. Wiley Online Library. https://doi.org/https://doi.org/10.1002/j.2334-5837.2014.00021.x
    • Patole, Sanjay. (2021). Principles and Practice of Systematic Reviews and Meta-Analysis. Switzerland: Springer.
    • Rudolph, Cort W.; Katz, Ian M.; Ruppel, Regina; & Zacher, Hannes. (2021). A systematic and critical review of research on respect in leadership. The Leadership Quarterly, 32(1), 101492. https://doi.org/10.1016/j.leaqua.2020.101492
    • Tai, Kuang-Ting. (2021). Open government research over a decade: A systematic review. Government Information Quarterly, 38(2), 101566. https://doi.org/10.1016/j.giq.2021.101566
    • Wahbeh, Abdullah; Sarnikar, Surendra; & El-Gayar, Omar. (2020). A socio-technical-based process for questionnaire development in requirements elicitation via interviews. Requirements Engineering, 25, 295-315. https://doi.org/https://doi.org/10.1007/s00766-019-00324-x