سطح‌بندی نظام قدرت منطقه‌ای در دریای خزر

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیات‌علمی دانشگاه خاتم الانبیاء (ص)

2 دانشجوی دکتری رشته مطالعات امنیت ملی دانشگاه و پژوهشگاه عالی دفاع ملی و تحقیقات راهبردی

3 دانشجوی کارشناسی‌ارشد رشته ژئوپلیتیک دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

با توجه به تاثیر قدرت بر روند تعاملات، بررسی و مطالعۀ مداوم سطوح قدرت و تغییرات گسترده آن در مناطق مختلف جغرافیایی بر اساس شاخص‌ها و مولفه‌های موثر در قدرت ملی از ضروریاتی است که غفلت از آن می­تواند تبعات امنیتی را به‌همراه داشته باشد. از همین‌رو دریای خزر که از سال1991میلادی جزء مناطق بین­المللی جدید قلمداد می­گردد، به دلایل ژئواستراتژیکی و ژئوپلیتیکی دارای شرایط ویژه­ای شده که علاوه‌بر تغییر در روند قدرت­یابی کشورهای منطقه، حضور و رقابت بازیگران فرامنطقه­ای را به خود معطوف داشته است. با توجه به چالش­های امنیتی متصور نسبت به تغییر سطوح قدرت بازیگران این منطقه ژئوپلیتیکی علیه جمهوری اسلامی ایران؛ پژوهش حاضر به روش توصیفی- تحلیلی با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای و با استفاده از مدل ماتریسی و تحلیل آماری، وزن ژئوپلیتیکی هر یک از کشورهای منطقه براساس 125 شاخص در قالب 6 عامل اقتصادی، سیاسی، نظـامی، سـرزمینی، فرهنگی- اجتماعی و علمی بررسی شده است. بر اساس نتایج پژوهش که با جمع امتیـاز فاکتورهـای شش‌گانه و حاصل شدن امتیاز نهایی و قدرت ملی کشورهاست، می‌توان بیان نمود  که روسیه قدرت‌سازه‌ای، ایران قدرت منطقه­ای، آذربایجان، قزاقستان و ترکمنستان قدرت‌های ملی در منطقه هستند.

کلیدواژه‌ها


الف) منابع فارسی
- احمدی‌پور، زهرا؛ حسینی،زهرا (1394). «ماهیت رقابت در منطقه ژئوپلیتیکی خزر»، فصلنامه روابط خارجی، سال هفتم، شماره 3.
- احمدی‌پور، زهرا؛لشکری، احسان (1389). «چالش‌های ژئوپلیتیکی ایران در بهره‌برداری از منابع خود در خزر»، فصلنامه مطالعات اوراسیای مرکزی، سال سوم، شماره 6.
- احمدی‌پور؛ زهرا، لشگری‌تفرشی، احسان، قنبری، قاسم (1389). ژئوپلیتیک دریای خزر، تهران: سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.
- اعظمی، هادی (1385). «وزن ژئوپلیتیکی و نظام قدرت منطقه‌ای»، فصلنامه ژئوپلیتیک، سال دوم، شماره ۳ و ۴.
- اعظمی، هادی (1385). الگویابی نظام قدرت در آفریقا، رسـاله دکتـری رشـته جغرافیـای سیاسـی، تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
- افشردی، محمدحسین (1381). ژئوپلیتیک قفقاز و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران تهران: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی.
- افشردی، محمدحسین (1388). «ساختار نظام قدرت منطقه‌ای در خاورمیانه»، فصلنامه مدرس علوم انسانی،دوره 13، شماره 3.
- حافظ‌نیا، محمدرضا (1379). مبانی مطالعات سیاسی- اجتماعی، تهران: سازمان مدارس و حوزه‌های علمیه خارج از کشور.
- حافظ‌نیا، محمدرضا (1385). قدرت و منافع ملی، تهران: انتشارات میرباقری.
- حافظ‌نیا، محمدرضا (1386). «ساختار نظام قدرت منطقه‌ای در آفریقا»، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره 75.
- حافظ‌نیا، محمدرضا (1390). اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک، مشهد: انتشارات پاپلی.
- روشندل، جلیل (1374). امنیت ملی و نظام بین‌المللی، تهران: سمت.
- زرقانی، سیدهادی (1385). ارزیابی عوامل و متغیرهای مؤثر بر قدرت ملی طراحی مدل سنجش قدرت ملی، رساله دکتری جغرافیای سیاسی، تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
- عطائی، فرهاد؛ نظری، محمدحسین (1391). «سیاست انرژی اتحادیه اروپا و تامین نفت و گاز از روسیه و حوزه دریای خزر»، فصلنامه سیاست، دوره 42، شماره 4.
- فرهادی، محمد (1395). «تغییر رویکرد امریکا در آسیای میانه»، فصلنامه امنیت ملی، سال هفتم، شماره 23.
- قاسمی، حاکم (1390). «تحولات ژئوپلیتیک در حوزه دریای خزر و تغییر نقش قدرت‌های بزرگ»، فصلنامه ژئوپلیتیک، سال هفتم، شماره 3.
- کاظمی، علی‌اصغر (1373). نقش قدرت در جامعه و روابط بین‌الملل، تهران: نشر قومس.
- کامران، حسن و همکاران (1392). «منطقه خزر: عرصه رقابت قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای»، فصلنامه جغرافیا، شماره 39.
- کرمی،جهانگیر (1383). «بازی بزرگ در قفقاز و پیامدهای امنیتی آن برای آینده ایران»، فصلنامه آسیای مرکزی و قفاز، شماره 47.
- کولایی، الهه (1384). بازی برگ جدید در آسیای مرکزی، تهران: انتشارات دفتر مطالعات سیاسی وزارت امورخارجه.
- کولایی، الهه (1394). سیاست و حکومت در اوراسیای مرکزی، تهران: انتشارات سمت.
- مجتهدزاده، پیروز (1381). جغرافیای سیاسی و سیاست جغرافیای، تهران: انتشارات سمت.
- مورهد، جی؛ گرفین، آر. دبلیو (1374). رفتار سازمانی، ترجمه دکتر سیدمهدی الوانی و دکتر غلامرضا معمارزاده، چاپ چهارم، تهران: نشر مروارید.
- میرحیدر، دره؛ طاهری شمیرانی، صفت ا... (1380). «ژئوپلیتیک دریای خزر»، فصلنامه آسیای مرکزی و قفاز، شماره 35.
- نقیب‌زاده، احمد (1381). «رقابت قدرت‌های فرامنطقه‌ای در دریای خزر»، مجله آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 3.
ب) منابع انگلیسی
- Buzan, Barry & et al (1991). People,State and Fear:An Agenda Far International Securrity Studies in the post- Cold  War Era.
 
- Saivetz, Carol .R (2000). Putin’s Caspian Policy ,Befler Center program or Project, Kennedy School of Government, Harvard university, USA.
 
- Taylor, peter (1993). Political Geography.U.K. Longman.