1
استادیار، گروه اقتصاد، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
2
اقتصاد دانشکده علوم اقتصادی و اداری دانشگاه لرستان خرم آباد ایران
چکیده
رانت حاصل از فروش نفت و تخصیص آن به امور رفاه اجتماعی، امنیت و همچنین تقویت ظرفیت دولت، می‌تواند به ارتقاء سطح صلح در یک کشور کمک کند (خرید صلح از طریق رانت نفت). در مقابل، رانت نفت ممکن است از کانال‌های مختلفی به تضعیف امنیت اجتماعی، ایجاد درگیری‌ها و درجه بالای نظامی‌سازی منجر شود که نتیجه آن افزایش خشونت در جوامع است. بر این اساس، هدف اصلی این مقاله بررسی نحوه اثرگذاری رانت نفت بر سطح صلح در کشورهای صادرکننده نفت طی دوره زمانی 2020-2010 می‌باشد. به این منظور با استفاده از ادبیات نظری و بکارگیری روش پانل آستانه‌ای، عوامل مؤثر بر شاخص جهانی صلح (GPI) در کنار رانت نفت، مدل‌سازی شده است. نتایج نشان می‌دهد که تأثیر رانت نفت بر شاخص صلح، غیرخطی و به‌صورت رابطه U معکوس می‌باشد. مقدار حد آستانه رانت نفت نیز حدود 36 درصد از GDP برآورد شده است. به‌عبارتی تا قبل از حد آستانه، سهم رانت نفت از GDP تأثیری مثبت و معنی‌دار بر شاخص صلح داشته است؛ اما پس از عبور از این حد آستانه، سهم رانت نفت از GDP تأثیری منفی و معنی‌دار بر شاخص صلح در کشورهای مورد مطالعه دارد. بر اساس سایر نتایج، درآمد سرانه، درجه بازبودن اقتصادی، امید به زندگی (شاخص سرمایه انسانی) و دموکراسی، اثر مثبت و معنادار و نابرابری درآمد، اثر منفی و معناداری بر سطح صلح در کشورهای صادرکننده نفت داشته است.
آرمن، سیدعزیز؛ کفیلی، وحید؛ فرازمند، حسن؛ و ملتفت، حسین (1396). «عوامل اقتصادی مؤثر بر جرم در ایران؛ کاربرد انتقال ملایم پانلی»، پژوهشنامه اقتصادی، 17(66)، 150-125.
اسماعیل‌نیا، علی‌اصغر؛ وصف‌‌اسفستانی، شهرام (1395). «تأثیر امنیت بر رشد اقتصادی در ایران و برخی کشورهای منتخب»، پژوهشنامه اقتصادی، 16 (61)، 154-127.
امیرآبادی فراهانی، احمد؛ صالح اصفهانی، اصغر (1398). «ارزیابی تطبیقی تأثیر مخارج نظامی بر تولید ناخالص داخلی جمهوری اسلامی ایران با کشورهای منتخب»، مطالعات بین‌‌رشته‌ای دانش راهبردی، 9 (37)، 66-43.
برخوردار، شهرزاد؛ نوابخش، مهرداد؛ و کلدی، علیرضا (1401). «بررسی عوامل اجتماعی و اقتصادی مؤثر بر جرایم خشن»، مطالعات جامعه‌شناسی، 16 (59)، 167-198.
گل‌خندان، ابوالقاسم (1396). «تحلیل پویای رابطه منابع طبیعی و نظامی‌گری در کشورهای خاورمیانه»، مطالعات راهبردی سیاست‌گذاری عمومی، 22 (7)، 37-19.
گل‌خندان، ابوالقاسم (1397). «عوامل مؤثر بر هزینه‌های نظامی در کشورهای منطقه MENA با تأکید بر منابع طبیعی: رویکرد میانگین‌گیری مدل بیزی(BMA)»، اقتصاد محیط‌زیست و منابع طبیعی، 2 (3)، 98-71.
گل‌خندان، ابوالقاسم؛ محمدیان‌منصور، صاحبه (1400). «عوامل مؤثر بر وقوع حوادث تارشگری در کشورهای منطقه منا: رویکرد داده‌های پانل»، امنیت‌پژوهی، 9 (10)، 230-209.
محمدی‌فر، نجات؛ صادقی، بهروز (1399). «تحلیل اثرات تعاملی حکمرانی خوب و دولت رانتیر بر بی‌ثباتی سیاسی کشورهای عضو اوپک با استفاده از روش گشتاور تعمیم‌یافته GMM»، اقتصاد و توسعه منطقه‌ای، 27 (19)، 196-165.
مهدوی، هوشمند؛ عادلی، امیدعلی (1399). «برآورد تابع تقاضا برای هزینه‌های نظامی در کشورهای حاشیه خلیج فارس: رویکرد ایستا و پویا»، مطالعات بین‌‌رشته‌ای دانش راهبردی، 10 (38)، 302-285.
نوروزی‌زاده، فتح‌اله؛ گودرزی، مهناز (1400). «بررسی نقش ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک ترانزیت انرژی (نفت و گاز) خلیج فارس بر امنیت ملی ایران»، پژوهش‌های سیاسی جهان اسلام، 11 (4)، 120-99.
ب- انگلیسی
Ajide, K.B. & Alimi, O.Y. (2021). “Natural Resource Rents, Inequality, and Terrorism in Africa”. Defence and Peace Economics.
Ajide, K.B., Adenuga, J.L. & Raheem, D.R. (2020). “Natural Resource Rents, Political Regimes and Terrorism in Africa”, International Economics, 162, 50-66.
Ali, H. E., & Abdellatif, O.A. (2015). “Military Expenditure and Natural Resources: Evidence from Rentier States in the Middle East and North Africa”, Defence and Peace Economics, 26 (1), 5-13.
Al-Mawali, M. (2015). “Do Natural Resources of Rentier States Promote Military Expenditures? Evidence from GCC Countries”, Journal of Economic & Financial Studies, 3 (3), 49-53 .
Arezki, R. & Brueckner, M. (2021). “Natural Resources and Civil Conflict: The Role of Military Expenditures”, J. Risk Financial Manag, 14 (12), 1-26.
Arif, U., Usman, M. & Khan, F.N. (2021). “Natural Resources Rents and Internal Conflict: The Role of Institutional Quality”, The Singapore Economic Review, 1-21.
Auty, R. (2004). “Natural Resources and Civil Strife: A Two-stage”, Process. Geopolitics, 9, 29-49.
Bazzi, S. & Blattman, C. (2014). “Economic Shocks and Conflict: The Evidence from Commodity Prices”, American Economic Journal: Macroeconomics, 6, 1-38.
Collier, P. & Hoeffler, A., (2012). “High-Value Natural Resources, Development and Conflict: Channels of Causation”,Strengthening Post-Conflict Peacebuilding through Natural Resource Management, vol. 1.
Deutsch, K.W. (1957). Political Community and the North Atlantic Area: International Organization in the Light of Historical Experience. Princeton, NJ: Princeton University Press.
Diamond, L. (1999). Developing Democracy: Toward Consolidation. Baltimore. MD: John Hopkins University Press
Dunne, J.P, & Tian, N. (2015). “Military Expenditure, Economic Growth and Heterogeneity”, Defence and Peace Economics, 26 (1), 15-31.
Ezcurra, R. (2018). “Interregional Inequality and Civil Conflict: Are Spatial Disparities a Threat to Stability and Peace?”, Defence and Peace Economics, 30 (7), 759-782
Farzanegan, M.R., Lessmann, C. & Markwardt, G. (2018). “Natural Resource Rents and Internal Conflicts: Can Decentralization Lift the Curse?”, Economic Systems, 42, 186-205.
Fearon, J.D. & Laitin, D. (2003). Ethnicity, Insurgency, and Civil War. American Political Science Review, 97 (1), 75-91.
Feaver, P. D. & Gelpi, C. (2004). Choosing Your Battles: American Civil– Military Relations and the Use of Force. Princeton, NJ: Princeton University Press.
Ghazalian, P.L & Hammoud, M. (2020). “The Peace Level of Nations: An Empirical Investigation into the Determining Factors”, Defence and Peace Economics, 32 (5), 509-532
Gurr, T.R. (1970). Why Men Rebel. Princeton (NJ). Princeton University Press.
Hansen, B.E. (1999). “Threshold Effects in Non-Dynamic Panels: Estimation, Testing, and Inference”, Journal of Econometrics, 93 (2), 345-368.
Hansen, B.E. (2000). “Sample Splitting and Threshold Estimation”, Econometrica, 68 (3), 575-603.
Hirschman, A.O. (1980). National Power and the Structure of Foreign Trade. Berkeley and Los Angeles, CA: University of California Press.
Homer-Dixon, T.F. (1999). Environment, Scarcity and Violence. Princeton: Princeton University Press.
Humphreys, M. (2005). “Natural Resources, Conflict, and Conflict Resolution: Uncovering the Mechanisms”, Journal of Conflict Resolution, 49, 508-537.
Im, K.S., Pesaran, M.H. & Shin, Y. (2003). “Testing for Unit Roots in Heterogeneous Panels”, Journal of Econometrics, 115, 53-74.
Perlo-Freeman, S. & Brauner, J. (2012). “Natural Resources and Military Expenditure: The Case of Algeria”, The Economics of Peace and Security Journal, 7 (1), 15-21.
Rohner, D. (2017). Natural Resources and Conflict. At: https://serval.unil.ch/resource/serval:BIB_E88DBFC2BF9C.P001/REF.pdf.
Sini, S., Abdul-Rahim, A.S. & Chindo, S. (2021). “Does Natural Resource Influence Conflict in Africa? Evidence from Panel Nonlinear Relationship”, Resources Policy, Elsevier, vol. 74 (C).
Taydas, Z. & Peksen. D. (2012). “Can States Buy Peace? Social Welfare Spending and Civil Conflicts”, Journal of Peace Research, 49 (2), 273–287.
Trung, K.D. (2021), “Resource Curse or Rentier Peace? The Impact of Natural Resource Rents on Military Expenditure”, Resources Policy, 1-10, At: https://ideas.repec.org/e/c/ptz4.html.
Walter, B.F. (2006). “War as a Reputation Problem: Explaining Government Responses to Self-Determination Movements”, American Journal of Political Science, 50 (2), 313–330.
)