تعهدات زیست‌محیطی شرکتهای فراملی و مسئولیت بین المللی مرتبط با نقض تعهدات ؛ مطالعه موردی آلودگی دریای مازندارن

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار حقوق بین الملل، گروه حقوق عمومی و بین الملل، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه شیراز، شیراز ، ایران

2 استاد تمام دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

3 معاون علمی و پژوهشگر پژوهشکده صدر مجمع تشخیص مصلحت نظام

چکیده

گسترش دامنه تأثیرگذاری شرکتهای فراملی، موجب گردیده است که عملکرد این شرکتها همواره مورد توجه حقوق بین‌الملل قرار گیرد. یکی از حوزه‌های مورد بحث در مورد این شرکت‌ها، مسأله نقض‌های زیست‌محیطی در نتیجه فعالیت‌های آنهاست. موارد متعدد تخریب و آلودگی محیط زیست توسط این شرکت‌ها، ضرورت تبیین استانداردهای بین‌المللی حاکم بر رفتار زیست‌محیطی آنها و نیز مسئولیت ناشی از موارد نقض‌ را مطرح می‌نماید. این مقاله با بهره‌گیری از روش توصیفی – تحلیلی به این سؤال پاسخ می‌دهد که در چارچوب حقوق بین‌الملل، چه قواعدی بر رفتار زیست‌محیطی متخلفانه‌ی این شرکت‌ها حاکم است و مسئولیت بین‌المللی آنها به چه نحو است؟ فرضیه مقاله این است که اگرچه حقوق بین‌الملل توانسته است حداقل‌های زیست‌محیطی (قواعد حقوقی نرم) را در ارتباط با این شرکت‌ها تدوین نماید، اما همچنان دو موضوع الزامات زیست‌محیطی و نیز مسئولیت نقض این الزامات، چالش‌برانگیز است. از حیث مسئولیت بین‌المللی بابت نقض تعهدات زیست‌محیطی هم قواعد عام حقوق بین‌الملل قابل اعمال است. با توجه اهمیت دریای مازندران و حفاظت از محیط زیست آن، موضوع آلودگی نفتی این دریا توسط شرکت‌های فراملی طرف قرارداد با جمهوری آذربایجان نیز به عنوان یک موضوع مبتلابه مورد بررسی اجمالی قرار می‌گیرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  •  

    فهرست منابع و مآخذ

    الف- فارسی

    • پاسبان، محمدرضا، اصغری، زینب (1393)، «نقش رفتار منصفانه در حل و فصل اختلافات ناشی از سرمایه‌گذاری خارجی با تأکید بر مفهوم مسئولیت اجتماعی شرکتهای فراملی»، فصلنامه پژوهش حقوق خصوصی، سال سوم، ش 8، صص70-43.
    • تقی‌زاده انصاری، مصطفی (1393)، حقوق بین‌الملل محیط زیست، تهران: خرسندی.
    • دانشگاه هاروارد (1380)، حقوق بین‌الملل محیط زیست، ترجمه فضل‌الله موسوی، تهران: میزان.
    • صلح‌چی، محمدعلی (1393)، «مسئولیت دولت در قبال نقض حقوق بین‌الملل بشر توسط شرکتهای فراملی»، فصلنامه پژوهش حقوق عمومی، سال شانزدهم، ش44، صص128-105.
    • صلح‌چی، محمدعلی، محمدی، مهرداد (1394)، «تعهدات زیست‌محیطی شرکت‌های فراملی در حقوق بین‌الملل محیط زیست»، فصلنامه پژوهش حقوق عمومی، سال شانزدهم، ش 46، صص101-81.
    • ضیایی، یاسر. (1393)، «جایگاه تعهدات زیست‌محیطی در حقوق بین‌الملل سرمایه‌گذاری»، فصلنامه پژوهش حقوق عمومی، سال پانزدهم، ش42، صص 224-191.
    • ضیایی، یاسر (1395)، «شرکت‌های فراملی و حقوق بین‌الملل محیط زیست»، فصلنامه حقوق ملل، سال 6، ش 22، صص 133-119.
    • فلسفی، هدایت‌الله (1394)، صلح جاویدان و حکومت قانون: دیالکتیک همانندی و تفاوت، تهران: فرهنگ نشر نو.
    • کیس، الکساندر چارلز، لانگ، وینفرد، سند، پیتر (1384)، حقوق محیط زیست، ج 2، ترجمه محمدحسن حبیبی، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
    • لطیفیان، محمدحسین (1392)، «شرکت‌های چندملیتی و محدودیت‌های حقوق بشری» مجله تحقیقات حقوقی، ش 60، 1392، صص618-551.
    • موسوی، فضل‌الله (1391)، سیر تحولات منابع حقوق بین‌الملل محیط زیست، تهران: میزان
    • والاس، ربکا (1382)، مقدمه‌ای بر حقوق بین‌الملل، ترجمه قاسم زمانی و مهناز بهراملو، تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های حقوقی شهر دانش.

    ب- تارنماهای اینترنتی

    • «همکاری نفتی جمهوری آذربایجان و بی‌پی»، تاریخ انتشار: 4/1/ 1395، تاریخ مشاهده: 10/8/1399، قابل دسترس در:

    http://www.tabnak.ir

    • «ایران از شرکت BP برای آلودگی نفتی دریای خزر شکایت می‌کند»، تاریخ انتشار: 8/11/1391 ، تاریخ مشاهده: 28/7/1399، قابل دسترس در:

    http://www.mehrnews.com

    • «تاکید مجدد ایران بر جلوگیری از آلودگی دریای خزر»، تاریخ انتشار: 17/8/1391 ، تاریخ مشاهده: 25/7/1399، قابل دسترس در:

    http://fa.arannews.com

    ج- انگلیسی

    • Collins, David (2010), “Environmental Impact Statements and Public Participation in International Investment Law”, Manchester Journal of International Economic Law, Vol. 7, No.2, pp. 1-33.
    • Cayford, Steven (1996), “The Ogoni Uprising: Oil, Human Rights, and a Democratic Alternative in Nigeria”, African Today, Vol. 43, No.2, pp. 183-197.
    • Joseph, Sarah (1999), “Taming the Leviathans: Multinational Enterprises and Human Rights”, Netherlands International Law Review, Vol. 46, Issue.2, pp. 171-203.
    • Hansen, Michael W (1999), “Cross border environmental management in transnational corporations. An analytical framework”, Report as part of UNCTAD /CBS Project: Cross Border Environmental Management in Transnational Corporations, Occasional paper No. 5, PP. 1-35.
    • Mowery, Lauren A (2002), “Earth Rights, Human Rights: Can International Environmental Human Rights Affect Corporate Accountability”, Fordham Environmental Law Journal, Vol. 13, No.2, pp. 343-373.
    • Puvimanasinghe, Shyami Fernando (2007), Foreign investment; Human Rights and the environment, The Netherlands: Martinus Nijhoff.
    • Rogers Kalas, Peggy (2000), “The implication of Jota v. Texaco and the Accountability of Transnational Corporation”, Pace International Law Review, Vol. 12, Issue. 1, pp. 47-77.
    • Sornarajah, M (2010), the International Law on Foreign Investment, 3rd Edition, New York: Cambridge University Press.
    • Sands, Philippe (2003), Principles of International Environmental Law, Second edition, United States of America: Cambridge University Press.
    • Shinsato, Alison (2005), “Increasing the Accountability of Transactional Corporations for Environmental Harms: The Petroleum Industry in Nigeria”, Northwestern Journal of International Human Rights, Vol. 4, Issue. 1. Pp. 186-209.
    • UN Sub-Commission on the Promotion and Protection of Human Rights resolution 2003/16, Norms on the Responsibilities of Transnational Corporations and Other Business Enterprises with Regard to Human Rights, N. Doc. E/CN.4/Sub.2/2003/12/Rev.2 (2003).
    • United Nations Conference on Trade and Development, World Investment Report 2002: Transnational Corporations and Export Competitiveness, N. Doc. UNCTAD/WIR/2002 (Sept. 17, 2002).
    • United Nations Environment Programme, Report on Corporate Social Responsibility and, Regional Trade and Investment Agreements, 2011.
    • Rio Declaration on Environment and Development, 1992.
    • Declaration of the United Nations Conference on the Human Environment’ (16 June 1972), UN Doc A/CONF.48/14/Rev.1 (Stockholm Declaration)
    • North America Free Trade Agreement (NAFTA), 1994.
    • The Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD), the OECD Declaration and Decisions on International Investment and Multinational Enterprises: Basic Texts, The most recent review (2011).
    • OECD Guidelines for Multinational Enterprises, 2008.
    • Commission on Transnational Corporations, Report on the Special Session (7-18 March and 9-21 May 1983) United Nations Code of Conduct on Transnational Corporations, Version 1983.
    • World Investment Report, 1992.
    • Transnational Corporations as Engines of Growth, Report of Department of Economic and Social Development, N. Doc. ST/CTC/143.
    • International Law Commission, Draft articles on Responsibility of States for Internationally Wrongful Acts, with commentaries, 2001.