چالش های ناشی ازعدم تحدید‌حدود فضای ماوراء جو بر امنیت ملی و حاکمیت دولتها

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

پژوهشکده امنیت ملی

چکیده

با پرتاب اولین قمر مصنوعی به فضا و استقرار نخستین ماهواره در مدار زمین، مساله محدوده و گستره حاکمیت کشورها در حریم هوایی و فضای ماوراء جو به یکی از چالش‌های مهم حقوقی تبدیل شد. با شروع عصر فضا مجادله و چالش بر سر تعیین مرز میان حریم هوایی که حاکمیت مطلق دولتها در آن جاری است، و قلمرو فضایی که ادعای حق حاکمیت برآن ممنوع گردیده آغاز شد. این پژوهش به دنبال پاسخ به این پرسش است که چه نظرات و رویه‌هایی درخصوص قلمرو فضای ماوراء جو وجود دارد؟ عدم تحدید حدود فضا چه چالش‌هایی بر امنیت ملی و حاکمیت دولتها ایجاد می‌کند؟ نتایج تحقیق که با روش تحلیلی- توصیفی انجام شده نشان می‌دهد عدم تعیین مرز میان هوا و فضای ماوراء چالش‌های متعددی همچون ایجاد ابهام در تعیین مسئولیت دولتها در حریم هوایی و قلمرو فضایی، محرومیت کشورهای درحال توسعه را از حق دسترسی آزاد به فضا، مجادله برسر حق عبور بی ضرر در قلمرو هوایی، بحث حق دفاع از خود در مقابل پایش زمینی و سنجشی ماهواره‌های نظامی و استقرار تسلیحات فضاپایه در ارتفاعات زیرمداری را مطرح سازد. محقق در این پژوهش با احصاء این چالش‌ها، رهیافت‌های مناسبی را برای ارتقا امنیت ملی پیشنهاد نموده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


الف- فارسی
در حقوق بین الملل فضا، » حاکمیت « 1. امین زاده، الهام؛ علاقه بند حسینی، یونس؛ جایگاه مفهوم
. فصلنامه حقوق بینالملل ، ی دوره 31 ، شماره 50 ، بهار و تابستان 1393 ، ص 39
. 2. برومند بهشتی، دریانوردان و حقوق بینالملل دریاه،ا مرکز آموزشی ناوگان ، نیروی دریایی، 1374
بررسی محدودیتهای اصل آزادی پخش مستقیم و استفاده از برنامههای ماهوارهای « ؛ 3. تاجی، سعید
. پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ارا ، 1393 ،» در پرتو اصول حقوق بشر
. 4. جباری، منصور؛ حقوق بین الملل هوای ، ی تهران، انتشارات فروزش، 1381
و تفاوت های آن با » میراث مشتر بشریت « 5. حبی زاده، توکل؛ منصوری، فرنگیس؛ بازخوانی اصل
پژوهشنامه حقوق اسلام ، ی سا 14 ، زمستان 1392 ، شمارة 2، ص ،» نگرانی مشتر بشریت « مفهوم
.98
6. حسینی، ابراهیم؛ برنامههای ماهواره ای در ارتباط با اصل حاکمیت دولتها ، فصلنامه معرف ، ت شماره
. 1379 ، ص 25 ،36
. 7. حسینی، محمدرضا، نظام حقوقی قضای ماوراء ج ، و تهران ، نشر میزان، 1393
8. حسینی، محمدرضا؛ بررسی هنجارهای حقوقی در زمینه ممنوعیت تسلیحات فضاپایه، فصلنامه
. 1391 ، ص 145 ، پژوهش حقو ، ق شماره 36
. 9. خسروی، مجید، هوا و فضا از دیدگاه حقو ، ق تهران انتشارات سازمان عقیدتی سیاسی ارتش، 1381
. 10 . زمانی، سیدقاسم، حقوق بینالملل و پخش مستقیم برنامههای ماهوارها ، ی تهران، سروش، 1380
11 . کاظمی، حمید، گلرو، علی اکبر؛ نقش حاکمیتی دولتها در انجام فعالیتهای فضایی از منظر حقوق
. بینالملل، فصلنامه علوم فضای ، ی دوره 9، شماره 4 - شماره پیاپی 29 ، زمستان 1395 ، ص 31
فصلنامه ،» تأثیر فناوریهای علمی بر توسعه و تحوّ حقوق بینالملل فضایی « ، 12 . محمودی، سیدهادی
. 1390 ، ص 75 ، پژوهش حقوق و سیاس ، ت شماره 32
13 . میرزایی ینگجه، سعید؛ تحول مفهوم حاکمیت در سازمان ملل متح ، د دفتر مطالعات سیاسی و بین
. المللی، وزارت امور خارجه، 1373
. 14 . نامی، محمدحسن، فضا بعد چهارم قدر ، ت تهران، زیتون سبز، 1389
. 15 . نواده توپچی، حسین، حقوق بینالملل فض،ا انتشارات خرسندی، 1397
399
چالشهای ناشی ازعدم تحدید حدود فضای ماوراء جو
بر امنیت ملی و حاکمیت دولتها
16 . همت یار، رضا و شکوری، بابک؛ حقوق بینالملل فضا؛ فصلنامه حقوقی پیام قانون وزارت دفا ، ع
. 1387 ، شماره 24 ، ص 163
ب- انگلیسی
1. Benko, M., Graaff, W. de and Reijnen, G. G. M., "Space Law in the United
Nations", Nijhoff Publishers, Boston, (1985).
2. Bhatt, S., “The Role of the United Nations in the Regulation of Uses of Air Space
and Outer Space” Indian Journal of International Law, Vol. 35, (1995), P. 203.
3. Bogart, Van E. R. C., "Aspect of space law", Kluwer and Taxation, Netherland,
(1988).
4. Cheng, Bin, "From Air Law to Space Law", Vol. 13, Current Legal Problems
(1960).
5. Cooper, John Cobb, "A Study on the Legal Status of Aircraft", (Ivan A. Vlasic
ed.), (1949).
6. Cooper, John Cobb, "Flight Space and the Satellites", 7 INT'L & COMP. L.Q.
(1958).
7. Cooper, John Cobb, "The International Air Navigation Conference, Paris 1910",
19 J. AIR L. & COM. (1952).
8. Cooper, John Cobb,"State Sovereignty in Space: Developments 1910 to 1914",
McGill University Press, Montreal, (1968).
9. Evans, David, "Insider to Probe Collision of Subs", CHICAGO RIBUNE, (1992).
10. Goedhart, Robert F.A., "The Never Ending Dispute: Delimitation of Air Space
and Outer Space", Forum for Air and Space Law. Vol. 4, (1996), P.16.
11. Haanappel, Peter P. C. "Airspace, outer space and Mesospace", Proceeding of the
19th colloquium on law of outer space, (1976), P. 160.
12. , Peter P.C., "Recent European Air Transport Developments", ANNALS AIR &
SPACE L. (1993), P. 192.
13. HaIey, A. W. S. "Space Exploration", Proceedings of the 2nd Colloquium on the
Law of Outer Space, (1959).
14. Hamilton, DeSaussure,"Maritime and Space Law, Comparison and Contrast",
Journal of space law, Vol. 9, Nos. 1 & 2, (1981), P. 97.
15. Hurwitz, Bruce, "The Ligality of International air transport", Elsevier Science
Pub. ,(1986).
16. John H. Jackson, “Sovereignty-Modern: A New Approach to an Outdated
Concept”, 97 AM. J. INT’L L. 782, 786 (2003), P. 786.
17. Johnson, John A.,”Freedom and Control in Outer Space", in Proceedings of the.
Conference on Space Science and Space Law, (1964).
18. Martinez, Larry F., "Communication satellite: power politics in space", Artech
house publisher, (1985).
19. Maurice, Andem,"International Legal Problems in the Peaceful Exploratron
and Use of Outer Space", University of Lapland Publications in Law, Rovaniemi,
(1992).
400
فصلنامه علمی مطالعات بینرشتهای دانش راهبردی، شماره 44 ، پاییز 1400
20. Mishra S. & Pavlasek T., "On the Lack of Physical Bases for Defining a
Boundary Between Air Space and Outer Space", 7 ANNALS AIR & SPACE
LAW. (1982).
21. Mortimer Schwartz, Proceeding of the 18th colloquium on law of outer space,
U.S., (1976).
22. Myres Mcdougal and Leon Lipson,, "Perspective for a Law of Outer Space",
AJIL, Vol. 52, (1958), P. 407.
23. Myres S. & McDougal," Law and Public Order in Space", Selected Essays on
Conflict of Laws, (1963).
24. National Airspace System Implementation Group, Airspace for Everyone,
Airspace Adviser No. 1, (2003).
25. P. Fauchille, 'Le do maine aerien et le regime juridique des aerostats ', 8 Rev.
Gen. de Droit Int. Pub. 414 (Paris: Dalloz, 1901).
26. Piradov, A. “International space law”, progress publisher, Moscow, (1976).
27. Qizhi, He,"The Prohlem of Definition and Delimitation of Outer Space", 10TH J.
SPACE L., No.2, (1982), P. 209.
28. S. A. Korff, The Problem of Sovereignty, 17 AM. POL. SCI. REV. 404 (1923).
29. Thaker, Jitendra S., "The Work of the Committee on the Peaceful Uses of Outer
Space", 21 ANNALS AIR & SPACE L. Pt. II, (1996), P. 351.
30. United Nations/International Institute of Air and Space Law Workshop:
“Capacity-Building in Space Law” The Hague, The Netherlands, 18-21
November 2002.
31. Von Humboldt, Alexander, "Cosmos: a survey of the general physical history of
the Universe", New York: Harper & Brothers Publishers, (1845).
32. W. Michael Reisman, “Sovereignty and Human Rights in Contemporary
International Law”, 84 AM. J. INT’L L. 866 (1990), P. 886.
33. Williams, S. “Celestial Bodies”, In: Bernhardt (ed.), Encyclopedia of Public
International Law, Installment 11, 1989.
اسناد حقوقی
1. Amending the Law Concerning Air Navigation (6th Amendment), art. 1(2), Jul.