مفهوم شناسی وحدت ملی در گفتمان انقلاب اسلامی و تحول عینی آن در دولت‌های جمهوری اسلامی

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار روابط بین الملل دانشگاه عالی دفاع ملی

2 دانشگاه عالی دفاع ملی

چکیده

وحدت ملی در گفتمان انقلاب اسلامی به شکلی پررنگ مطرح گردیده و بر مبانی هویت ایرانی-اسلامی استوار و همچنین در ساختار کارکردی حقوقی جمهوری اسلامی گنجانده شده است. بر این اساس با توجه به پویایی سیاسی و فرهنگی جامعه ایرانی تبیین الگوی نظری وحدت ملی در گفتمان انقلاب اسلامی بسیار ضروری به نظر می‌رسد. چه اینکه به نظر می‌رسد تبیین مؤلفه‌های وحدت ملی و الزامات سیاسی مرتبط با آن در سپهر عمومی و سیاسی جامعه نیز با دشواری‌های همراه بوده که عمدتاً ناشی از تقلیل‌گرایی در مقوله وحدت ملی و ارائه تعاریف مضیق از این مفهوم علیرغم تکثر قومی، فرهنگی و مذهبی بوده است. بر همین اساس پرسش اصلی این مقاله آن است که؛ «چارچوب مفهومی وحدت ملی در گفتمان انقلاب اسلامی شامل چه مؤلفه‌هایی است و بر این اساس گفتمان‌های سیاسی دولت‌های پس از انقلاب چه رویکردی به مقوله وحدت ملی داشته‌اند؟» جهت پاسخ به پرسش از جمع‌آوری داده‌های کتابخانه‌ای و اتخاذ روش توصیفی-تبیینی برای تحلیل داده‌ها استفاده شده است. فرضیه اصلی پژوهش اینگونه صورت‌بندی می‌گردد که؛ «چارچوب مفهومی وحدت ملی در گفتمان انقلاب اسلامی در قالب؛ ریشه‌های هویتی (شبکه‌ سه‌گانه هویت ایرانی، هنجارهای ملی و سرمایه اجتماعی)، منابع وحدت (آموزه‌های دینی، حکمرانی مطلوب دینی، قانون اساسی و حقوق شهروندی) و در تقابل با دگرهای معرفتی (باستان-گرایی و غرب‌گرایی) نهادینه و مبتنی بر سه مؤلفه؛ نفی الگوی یکسان‌سازی فرهنگی، اصل همگراییِ فرهنگیِ عدالت‌محور و مفهوم محوری بازگشت به خویشتن صورت‌بندی شده است. ارتقاء وحدت ملی در دولتهای محتلف جمهوری اسلامی مبتنی بر گفتمان‌های سیاسی خاص هرکدام دنبال شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  • الف. منابع فارسی

    • آبراهامیان، یرواند (1389)، تاریخ ایران مدرن، ترجمه: محمدابراهیم فتاحی، تهران: نشر نی.
    • ابوطالبی، علی (1378)، «دیدگاه‌هایی درباره یکپارچگی و وحدت ملی»، فصلنامه مطالعات ملی، شماره 2 و 3، صص 188-175.
    • افتخاری، اصغر (1384)، دو چهره قدرت نرم، تهران، پژوهشکده مطالعات و تحقیقات بسیج.
    • استیری، اکرم (1387)، «وحدت ملی و انسجام اسلامی در سیرۀ نظری و عملی امام خمینی (ره)»، فصلنامه حضور، شماره 63، صص 142-127.
    • اکبرى، محمدعلی (1384)، تبارشناسى هویت جدید ایرانى، عصر قاجار و پهلوى اول، تهران: انتشارات علمى و فرهنگى.
    • امام­جمعه­زاده، سید جواد؛ جعفری، طاهر و جعفری، وحید (1393)، «تأثیر فرهنگ سیاسی بر وحدت ملی در ایران»، پژوهش­های علوم سیاسی، شماره 10، صص 96-79.
    • ایزدی، رجب و رضایی­پناه، امیر (1392)، «مبانی اجتماعی و اقتصادی تحول در گفتمان‌های سیاسی مسلط در جمهوری اسلامی ایران»، جستارهای سیاسی معاصر، سال چهارم، شماره 4، صص 74-47.
    • برتون، رولان (1380)، قوم‌شناسی سیاسی، ترجمه: ناصر فکوهی، تهران: نشر نی.
    • تاجیک، محمدرضا (1379)، جامعه امن در گفتمان خاتمی، تهران: نشر نی.
    • ترکاشوند، حبیب (1393)، «سایه توسعه سیاسی بر عدالت اجتماعی در دولت اصلاحات»، اندیشکده برهان، کد مطلب: 7818.
    • تیلا، پروانه (1386)، «مبادی حقوقی اتحاد ملی در جمهوری اسلامی ایران و نقش بسیج در تحقق و تحکیم آن»، مطالعات بسیج، شماره 35، صص 62-27.
    • جمشیدی، محمدحسین (1393)، «تبیین الزامات سیاسی-عقلانی وحدت ملی در اندیشه امام خمینی (ره)»، پژوهش سیاست نظری، شماره 15، صص 254-223.
    • خامنه‏ای، سید علی (1360)، روح توحید: نفی عبودیت غیر خدا، تهران: مؤسسه انجام کتاب.
    • خادم­دقیق، امیرهوشنگ؛ فینی­زاده، جعفر و رضاییان، مهدی (1395)، «نقش همبستگی، انسجام و وحدت ملی به‌عنوان یک ظرفیت اساسی جهت مقابله با جنگ نرم دشمن»، امنیت ملی، شماره 20، صص 142-103.
    • دارابی، علی (1388)، جریان­شناسی سیاسی در ایران، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
    • دوورژه، موریس (1376)، جامعه‌شناسی سیاسی، ترجمه: ابوالفضل قاضی، تهران: دانشگاه تهران.
    • ذوعلم، علی (1386)، «اتحاد ملی و انسجام اسلامی همسویی یا تعارض»، ماهنامه زمانه، شماره 63، صص 43-40.
    • زنجانی، عمید (1373)، فقه سیاسی، جلد سوم، تهران: امیرکبیر.
    • زهیری، علیرضا (1380)، «انقلاب اسلامی و هویت ملی»، علوم سیاسی، شماره 16، صص 124-105.
    • سعید، بابی (1379)، هراس بنیادین: اروپامداری و ظهور اسلام‌گرایی، ترجمه: غلامرضا جمشیدی‌ها و موسی عنبری، تهران، دانشگاه تهران.
    • شمس دولت­آبادی، محمودرضا و نادری، محمدتقی (1394)، «نقش اتحاد ملی در استحکام‌بخشی قدرت درونی نظام با تأکید بر دیدگاه مقام معظم رهبری»، امنیت ملی، شماره 17، صص 38 -9.
    • شعبانی­ساروئی، رمضان (1384)، «استراتژی دفاعی مردم و تأثیر هویتی آن»، مطالعات ملی، شماره 23، صص 123-144.
    • صالحی­امیری، رضا (1388)، انسجام ­ملی و تنوع فرهنگی، تهران: مجمع تشخیص مصلحت نظام.
    • صفار، حسین و سفیدرو، صفر (1386)، «وحدت ملی و همبستگی اسلامی از نگاه قرآن و سنت، حصون»، شماره 6، صص 39-23.
    • صفاریان، غلامعلی و معتمد دزفولی، فرامرز (1387)، سقوط دولت بازرگان، تهران: قلم.
    • عضدانلو، حمید (1384)، آشنایی با مفاهیم جامعه‌شناسی، تهران: نشر نی.
    • غلامی، نجف‌علی (1386)، «موانع پویایی اتحاد و انسجام»، زمانه، شماره 63، صص 52-46.
    • فوزی، یحیی (1379)، «امام خمینی (ره) و هویت ملی در ایران»، مطالعات ملی، شماره 4، صص 86-61.
    • فولادی، محمد (1386)، «هویت ملّی؛ عناصر و چالش‌ها»، معرفت، شماره 116، صص 110-93.
    • قاسمی، علی‌اصغر و ابراهیم‌آبادی، غلامرضا (1390)، «نسبت هویت ملی و وحدت ملی در ایران»، راهبرد، شماره 59، صص 139-107.
    • قربی، سید محمدجواد (1396)، «بررسی تأثیر زبان فارسی بر فرایند وحدت ملی در جامعه ایرانی»، مطالعات عملیات روانی، شماره 47، صص 124–
    • قربی، سید محمدجواد و حیدری (1396)، «نقش همدلی در استحکام ساخت درونی قدرت ملی جمهوری اسلامی ایران»، سیاست دفاعی، سال بیست و پنجم، شماره 98، صص 125-83.
    • قیصری، نورالله (1386)، «تنوع فرهنگی و وحدت ملی در ایران: الزامات نظری و رهیافتی»، پژوهشنامه پژوهشکده تحقیقات استراتژیک، شماره 8، صص 84-51.
    • کدی، نیکی (1385)، نتایج انقلاب اسلامی، ترجمه: مهدی حقیقت‌خواه تهران: ققنوس.
    • کچوئیان، حسین (1384)، تطورات گفتمان‌های هویتى ایران، تهران: نشر نى.
    • گل محمدی، احمد (1381)، جهانی‌ شدن فرهنگ، هویت، تهران: نشر نى.
    • مطلبی، مسعود (1386)، «بن‌مایه‌های همبستگی ملی در قانون اساسی»، زمانه، شماره 63، صص 59-52.
    • مهدوى­زادگان، داود (1381)، «رهیافت نظریه ذات در فهم هویت ملّى»، در: مؤلفه‌هاى هویت ملّى در ایران، تهران: پژوهشگاه علوم انسانى و مطالعات فرهنگى، صص 214-187.
    • نجم‌آبادی، افسانه (1377)، «بازگشت به اسلام؛ از مدرنیسم به نظم اخلاقى»، پژوهشنامه متین، شماره اول، صص 381-359.
    • نجفى، موسى (1385)، «گزارش کرسی نظریه‌پردازی تکوین و تکوّن هویت ملّى ایرانیان»، ماهنامه پژوهشگران، شماره 10 و 11، صص 64-58.

     

    ب. منابع انگلیسی

    • Takeye, Ray (2009). Guardian of the Revolution: Iran and the World in the Age of the Ayatollahs, Oxford: Oxford University Press.
    • Featherstone, Mike (1995), Undoing culture, London: SAGE.