تبیین ابعاد و مولفه های تاب آوری در مدیریت بحران آب (مورد مطالعه: شهر تهران)

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری مدیریت بحران دانشگاه شهید اشرفی اصفهانی، اصفهان، ایران

2 استاد گروه جامعه شناسی دانشگاه عالی دفاع ملی، تهران، ایران

3 استادیار گروه مهندسی عمران دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

4 استادیار گروه مدیریت دانشگاه شهید اشرفی اصفهانی، اصفهان، ایران

چکیده

باتوجه به ماهیت چندوجهی و پیچیدگی مفهوم تاب آوری، در اکثر مطالعات به ویژه مدیریت بحران حوزه آب، بدلیل عدم تمرکز بر معیارهای صحیح تاب آوری، نتایج قابل قبولی در یافته ها مشاهده نمی گردد. لذا این تحقیق با هدف تمرکز بر جامعیت مبانی در تعیین ابعاد و مولفه ها و در تلاش برای یافتن الگوی غنی در مدیریت بحران آب در جوامع شهری می باشد. در تحقیق پیش رو که به شیوه اکتشافی و توصیفی انجام شده، ضمن مرور منابع مختلف، تعداد 106 پیشینه منتخب هم در حوزه عمومی تاب آوری و هم در حوزه اختصاصی تاب آوری آب، با بهره گیری از شبکه مضامین، طبقه بندی شده و پس از تعیین ابعاد، مولفه ها، میزان ارتباط اجزا با مسئله اصلی به شیوه مدلسازی معادلات ساختاری آزمون شده و بر اساس خروجی مدل، نمودار استخوان ماهی برای اجزا ترسیم گردید. مطابق یافته ها، تعداد 5 بعد و 30 مولفه به عنوان اجزای جوامع تاب آور در مدیریت بحرانهای حوزه آب تعیین و پس از اعمال نظر خبرگان تا سطح شاخص بندی، تعداد 65 شاخص در شهر تهران در راستای هدف تحقیق معرفی شد و پس از بررسی میزان تبیین کنندگی هر بعد با مسئله اصلی و نیز مولفه ها با بعد مربوطه، الگوی مربوطه ترسیم گردید. تبیین ابعاد، مولفه ها و شاخص ها براساس نتایج این تحقیق، بدلیل غنی بودن و جامعیت در حوزه مبانی، الگوی مناسبی برای سنجش تاب آوری در مدیریت بحران آب در کلان شهرهایی همچون تهران می باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  • فهرست منابع و مآخذ

    الف. منابع فارسی

    • اعرابی، سید محمد و دهقان، نبی­الله (1389)، مدیریت راهبردی امنیت: روش‌شناسی مناسب اجرای استراتژیک امنیت ملی، فصلنامه مطالعات مدیریت انتظامی، شماره 3، صص 394-372.
    • تهامى، مجتبى (1382). امنیت ملى، دکترین سیاست‌های دفاعى و امنیتى. تهران: سازمان عقیدتى سیاسى ارتش جمهورى اسلامى ایران، مدیریت انتشارات، جلد 1.
    • داداش­پور، هاشم و عادلی، زینب (۱۳۹۴)، ســـنجش ظرفیت‌های تاب‌آوری در مجموعه‌ی شـــهری قزویـــن، دو فصلنامه علمی و پژوهشی مدیریت بحران، شماره 8، صص 82-73.
    • رضایی، محمدرضا؛ بسطامی­نیا، امیر و فخرایی­پور، امید (۱۳۹۴)، بررسی ابعاد، رویکردها و مفاهیم تاب‌آوری در جوامع شهری با تأکید بر سوانح طبیعی، تهران، کنفرانس بین‌المللی پژوهش در علوم و تکنولوژی، صص 5-4.
    • رفیعیان، مجتبی؛ رضایی، محمدرضا؛ عسگری، علی؛ پرهیزگار، اکبر و شایان، سیاوش (۱۳۸۹)، تبیین مفهومی تاب‌آوری و شاخص­سازی آن در مدیریت سوانح اجتماع‌محور (CBDM)، برنامه‌ریزی و آمایش فضا، سال ۱۵، شماره ۴، ص ۱۹.
    • رکن‌الدین افتخاری، عبدالرضا و صادقلو، طاهره (۱۳۹۶)، تاب‌آوری اجتماعات محلی در برابر مخاطرات محیطی، انتشارات دانشگاه تربیت مدرس، چاپ اول، ص ۹ و ۹۲.
    • صالحی، اسماعیل؛ آقابابایی، محمدتقی؛ سرمدی، هاجر و فرزادبهتاش، محمدرضا (۱۳۹۰)، بررسی میزان تاب‌آوری محیطی با استفاده از مدل شبکه علیت، مجله محیط‌شناسی، سال ۳۷، شماره ۵۹، صص 112-99.
    • فرزادبهتاش، محمدرضا؛ کی­نژاد، محمدعلی؛ پیربابایی، محمدتقی و عسگری، علی (۱۳۹۲)، ارزیابی و تحلیل ابعاد و مؤلفه‌های تاب‌آوری کلان‌شهر تبریز، نشریه هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، دوره ۱۸ شماره ۳، صص 42-33.
    • قانون سازمان مدیریت بحران کشور (۱۳۹۸)، مجلس شورای اسلامی، فصل اول، ماده ۳.
    • محمدی، تیمور؛ شاکری، عباس؛ تقوی، مهدی و احمدی، مهدی (۱۳۹۶)، تبیین مفهوم، ابعاد و مؤلفه‌های تاب‌آوری اقتصادی، مطالعات راهبردی بسیج، سال 20، شماره ۷۵، صص 113-90.

    ب. منابع انگلیسی

    • Berkes, F. (2007), Understanding Uncertainty and Reducing Vulnerability: Lessons from Resilience Thinking, Natural Hazards, Vol. 41, pp. 283-295.
    • Bruneau, M., Chang, S. E., Eguchi, R. T., Lee, G. C., O’Rourke, T. D., Reinhorn, A. M., Winterfeldt, D. (2013), A Framework to Quantitatively Assess and Enhance the Seismic Resilience of Communities. Earthquake Spectra, Vol. 19 No. 4.
    • Cutter, S., Barnes, L., Berry. M., Burton, C., Evans, E., Tate, E., Webb, J. (2008), A Place-Based Model for Understanding Community Resilience to Natural Disasters. Global Environmental Change, Vol. 18 No. 4, pp. 598-606.
    • Davis, I., Izadkhah, Y. (2006), Building Resilient Urban Communities, Article from OHI, Vol. 31, No. 1, pp. 11-21.
    • Faturechi R, Miller-Hooks E. (2015), Measuring the performance of transportation infrastructure systems in disasters: a comprehensive review. Journal of Infrastruct System; 21(1):04014025.
    • Folke, C., (2006), "Resilience: The emergence of a perspective for soci al ecological systems analyses", Global Environmental Change 16, 3, Pp. 253-267.
    • Francis, R., & Bekera, B. (2014), A metric and frameworks for resilience analysis of engineered and infrastructure systems. Reliability Engineering & System Safety, Vol. 121 No. 0, pp. 90-103.
    • Godschalk, D. (2003), Urban Hazard Mitigation: Creating Resilient Cities, Natural Hazards Review, Vol. 4, pp. 136-143.
    • Gunderson, L., (2009), "Comparing Ecological and Human Community Resilience", CARRI Research Report, Oak Ridge: Community and Regional Resilience Institute
    • Holling, C. S., (1973), "Resilience and stability of ecological systems", Annual Review of Ecology and Systematic, 4, Pp. 1-23
    • Klein, R. J. & F. Nicholls, "Thomalla, (2003), Resilience to natural hazards: how useful is this concept?" Environmental Hazards, 5, 1-2, Pp. 35- 45.
    • Manyena, S. B. (2006) The concept of resilience revisited, Disasters, Vol. 30, No. 4, pp. 433-450.
    • Mayunga, J. S. (2007) Understanding and applying the concept of community disaster resilience: A capital-based approach, A Draft Working Paper Prepared for the Summer Academy for Social Vulnerability and Resilience Building, Munich.
    • Rose, A., (2004), "Defining and measuring economic resilience todisasters", Disaster Prevention and Management, Vol. 13, Pp. 307-314.
    • Tompkins, E. L., Adger, W. N. (2004), Does adaptive management of natural resources enhance resilience to climate change?, Ecology and society, Vol. 9, No. 2, pp. 10.
    • Twigg, J., (2007), Characteristics of adisaster-resilient community a guidance note, for the DFID, Version 1 (for Field Testing).
    • UN DHA (2004). Rehabilitation and Reconstruction: Disaster Management Program.
    • UNESCAP, A. (2012). Green growth, resources and resilience environmental sustainability in Asia and the Pacific, Bangkok.
    • UNISDR (2005). Hyogo framework for action 2005–2015: building the resilience of nations and communities to disasters, UNISDR Geneva, Switzerland.
    • Walker B., Holling C. S., Carpenter S. R. and Kinzig A. (2004) Resilience, adaptability and transformability in social--ecological systems, Ecology and Society 9, 1-9.
    • Wei Liu, Zhaoyang Song, (2020), Review of studies on the resilience of urban critical infrastructure networks, Reliability Engineering and System Safety, 193-106617
    • Yun-cai Wang, Jia-ke Shen, Wei-ning Xiang, Jie-Qiong Wang, (2018), Identifying characteristics of resilient urban communities through a case study method, Journal of Urban Management, 7:141-151
    • Zhonglin Wang, Marian Sorin Nistor, Stefan Wolfgang Pickl, (2017), Analysis of the Definitions of Resilienc, IFAC PapersOnLine 50-1: 10649–10657