شناسایی و بازخوانی مستندات «حق بر مقاومت» در پرتو تحلیل ادله و مستندات شرعی

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران؛ مدرس مدعو دانشگاه بزرگمهر قائنات

2 استاد، پژوهشکده امنیت ملی، دانشگاه عالی دفاع ملی، تهران، ایران

3 مدرس دانشگاه، دبیر گروه حقوق و دیپلماسی، پژوهشکده امنیت ملی، دانشگاه عالی دفاع ملی، تهران، ایران

4 دانشیار، گروه فقه و حقوق اسلامی، دانشگاه بزرگمهر قائنات، قائن، ایران

چکیده

مسئله پژوهش حاضر شناسایی ادله‌ و مستنداتی است که در پرتو آن می‌توان قائل به مشروعیت مقاومت و حق دفاع از کیان و سرحدات اسلامی گردید. بر کسی پوشیده نیست امروزه اهمیت فرهنگ مقاومت در مواجهه عمومی مردم با مسائل روز و شکست توطئه‌های دشمنان بیش از پیش برجسته شده و نقش محوری یافته است. لذا یکی از ضرورت‌هایی که در عصر حاضر مطرح است،‌ بازخوانی مستندات این مقوله در راستای آشکارسازی ظرفیت آن در پاسخ به نیازمندی‌های اجتماعی و سیاسی روز است. نوشتار حاضر در پی پاسخ به پرسش مزبور و با هدف شناسایی و تحلیل مستندات حق بر مقاومت، در پژوهشی توصیفی-تحلیلی و با نگاهی مسئله‌محور، درصدد است با مراجعه به منابع و مکتوبات شرعی، به شناسایی و تحلیل مستندات حق بر مقاومت بپردازد. رهاورد پژوهش نشان می‌دهد در قرآن کریم آنچه دلالت بر جهاد (چه دفاعی و چه ابتدایی) دارد، می‌توان آنها را در قالب وسیع‌تری تحت عنوان «جهاد ذبّی» گنجاند. تتبّع در روایات نیز حکایت از آن دارد که از پاره‌ای از اخبار باب می‌توان لزوم «ذبّ» و دفاع از کیان اسلام و مسلمانان را یک حکم مولوی شرعی قلمداد نمود. افزون بر آنکه حق بر مقاومت مستظهر به موافقت عقلا بوده و «بنای عقلا» می‌تواند در ردیف مستندات شرعی موضوع تلقی گردد. همچنین «مقاصد شریعت» و «مذاق شرع» نیز از جمله مؤیداتی هستند که بر حق مقاومت صحه می‌گذارند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  • منابع

    • قرآن کریم.
    • ابن اثیر جزری، مبارک بن محمد (بی تا)، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، قم: مؤسسه مطبوعاتى اسماعیلیان.
    • ابن ادریس حلّی، محمد بن منصور بن احمد (1410)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى، قم:  دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    • ابن منظور، محمد بن مکرم (1414)، لسان العرب، بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع - دار صادر.
    • ابن‏جوزى، عبدالرحمن بن على (1422)، زاد المسیر فى علم التفسیر، بیروت: دار الکتاب العربی - لبنان.
    • ابن‏عربى، محمد بن عبدالله (1408)، احکام القرآن، بیروت: دار الجیل.
    • احمد بن فارس (1404)، معجم مقائیس اللغة، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم.
    • ایازی، محمّدعلی (1386)، ملاکات احکام و شیوه­های استکشاف آن، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
    • بهشتی، سیدمحمد حسینی (1386ش)، حق و باطل از دیدگاه قرآن (به انضمام «تسلیم حق بودن»)، تهران: نشر بقعه.
    • بیضاوى، عبدالله بن عمر (1418)، أنوار التنزیل و أسرار التأویل، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    • جصاص، احمد بن على (1405)، احکام القرآن، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    • جوادی آملى، عبد الله (1404)، خمس رسائل، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    • جوهرى، اسماعیل بن حماد (1410)، الصحاح - تاج اللغة و صحاح العربیة، بیروت: دار العلم للملایین.
    • حبیب­زاده، توکل (1395)، «ابتنای مقاومت مردم فلسطین بر حق تعیین سرنوشت و تعهدات جامعه بین­المللی در قبال آن»، مطالعات حقوق عمومی، 46 (4)، صص 825-854.
    • حرّ عاملى، محمد بن حسن (1409)، وسائل الشیعة، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
    • حسینی خواه، سیدجواد و خسروی، محمد (1401)، «نظریه جهاد ذبّی در اندیشه آیت الله محمدجواد فاضل لنکرانی و نسبت آن با فقه مقاومت»، مطالعات فقه سیاست، 2 (4)، صص 87-104.
    • حمیرى، نشوان بن سعید (1420)، شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم، بیروت: دار الفکر المعاصر.
    • خویى، سید ابو القاسم (بی تا)، مصباح الفقاهة، بی جا: بی نا.
    • راغب اصفهانى، حسین بن محمد (1412)، مفردات ألفاظ القرآن، لبنان-سوریه: دار العلم - الدار الشامیة.
    • راوندی، قطب الدین سعید بن هبه­الله (1405)، فقه القرآن، قم: کتابخانه عمومى حضرت آیت الله العظمى مرعشى نجفى (ره).
    • زبیدى، سید محمد (1414)، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع.
    • زمخشرى، محمود بن عمر (1407)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فى وجوه التأویل، بیروت: دار الکتاب العربی.
    • زمخشرى، محمود بن عمر (1417)، الفائق فی غریب الحدیث، بیروت: دار الکتب العلمیة.
    • سبزوارى، سید عبد الأعلى (1413)، مهذّب الأحکام، قم: مؤسسه المنار - دفتر حضرت آیة الله.
    • سعدى، ابو جیب (1408)، القاموس الفقهی لغة و اصطلاحا، دمشق: دارالفکر.
    • سیدرضى، محمد (1414)، نهج البلاغة علی علیه السلام، قم: مؤسسه نهج البلاغه.
    • شاطبی، ابراهیم بن موسی (1422)، الموافقات فی أصول الشریعة، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
    • شهید ثانى، زین الدین بن على (1413)، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
    • شوشتری، مهدی؛ ناصری­مقدم، حسین (1394)،  «کارکرد مقاصد شریعت در توسعه و تعمیق فقه امامیه»، پژوهش­نامه امامیه،  1، صص 114-99.
    • صاحب بن عباد، اسماعیل بن عباد (1414)، المحیط فی اللغة، بیروت: عالم الکتاب.
    • طباطبایى، محمدحسین (1390)، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
    • طبرسى، فضل بن حسن (1372)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصر خسرو.
    • طبرسى، فضل بن حسن (1412)، تفسیر جوامع الجامع، قم: مرکز مدیریت حوزه علمیه قم.
    • طبرى، محمد بن جریر (1412)، جامع البیان فى تفسیر القرآن، بیروت: دار المعرفة.
    • طریحى، فخر الدین (1416)، مجمع البحرین، تهران: کتابفروشى مرتضوى.
    • طوسى، محمد بن حسن (1407)، تهذیب الأحکام، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
    • طوسى، محمد بن حسن (بی تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    • عراقی، ضیاء الدین (1417)، نهایة الافکار، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    • علامه حلّى، حسن بن یوسف (1420)، تحریر الأحکام الشرعیة على مذهب الإمامیة، قم: مؤسسه امام صادق علیه السلام.
    • علیشاهی قلعه جوقی، ابوالفضل و ناصری مقدم، حسین، «چیستی و کارکردهای مذاق شرع»، مطالعات اسلامی: فقه و اصول، 43 (1) (86)، صص 157-193.
    • علیشاهی قلعه­جوقی، ابوالفضل (1390)، مفهوم و حجیت مذاق شریعت در فرآیند استنباط احکام فقهی، قم: موسسه بوستان کتاب.
    • غزالی، محمد بن محمد (1413)، المستصفی فی علم الأصول، بیروت: دارالکتب العلمیه.
    • فاسی، علال (1993م)، مقاصد الشریعة الاسلامیة و مکارمها، بیروت: دار الغرب اسلامی.
    • فاضل لنکرانی، محمدجواد (1394)، جهاد ذبّی (دفاع از کیان اسلام)، قم: مرکز فقهی ائمه اطهار علیه السلام.
    • فخر رازى، محمد بن عمر (1420)، التفسیر الکبیر، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    • فراهیدى، خلیل بن احمد (1410)، کتاب العین، قم: نشر هجرت.
    • فیومى، احمد بن محمد (بی تا)، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، قم: منشورات دار الرضی.
    • قرشى، سید على اکبر (1412)، قاموس قرآن، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
    • کاشف الغطاء نجفی، هادى بن عباس (1423)، هدى المتقین إلى شریعة سید المرسلین، نجف اشرف: مؤسسه کاشف الغطاء.
    • کلینى، محمد بن یعقوب (1429)، الکافی، قم: دار الحدیث للطباعة و النشر.
    • کیان­خواه، احسان (1399)، «تبیین شمول و کاربرد قاعده فقهی نفی سبیل بر گسترش فضای سایبری»، فصلنامه علمی مطالعات بین­رشته­ای دانش راهبردی، 10 (40)، صص 385-414.
    • محدّث نورى، میرزا حسین (1408)، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، بیروت: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
    • محقق حلّى، جعفر بن حسن (1408)، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
    • مرادی، مجید (1385)، جغرافیای مقاصد شریعت، پگاه حوزه، 200.
    • مشکینى، میرزا على (بی تا)، مصطلحات الفقه، بی جا: بی نا.
    • مصطفوى، حسن (1402)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران: مرکز الکتاب للترجمة و النشر.
    • مظفر، محمدرضا (1385)، اصول فقه، قم: انتشارات دار الفکر.
    • منتظری نجف‌آبادى، حسین على (1409)، دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الإسلامیة، قم: نشر تفکر.
    • میرقادری، سیدفضل­الله؛ کیانی، حسین (1391)، «بن­مایه­های ادبیات مقاومت در قرآن»، مطالعات دینی متون اسلامی، 1 (1) (1)، صص 69-97.
    • نائینی، محمدحسین (1376)، فوائدالاصول، بی جا: بی نا.
    • نجفی اصفهانی، محمد حسن بن باقر (1404)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    • نوریان، مهدی؛ سرخیل، بهنام (1398)، «اعتبار امنیت در سیاست­گذاری عمومی حقوق جزایی اسلام»، فصلنامه علمی مطالعات بین­رشته­ای دانش راهبردی، 9 (35)، صص 287-310.
    • همدانى، آقا رضا بن محمد هادى (1420)، حاشیة کتاب المکاسب، قم: چاپحانه ستاره.
    • واحدى، على بن احمد (1415)، الوجیز فى تفسیر الکتاب العزیز، بیروت: دار القلم.
    • وکیل زاده، رحیم (1388)، «مقاصد شریعت از دیدگاه شیخ محمد جواد مغنیه»، پژوهشهای فقه و حقوق اسلامی، 16، صص 156-139.

    COPYRIGHTS

    2025 by the authors. Published by The National Defense University. This article is an open-access article distributed under the terms and conditions of the Creative Commons Attribution 4.0 International (CC BY 4.0) https://creativecommons.org/licenses/by/4.0