مولفه های نظم منطقه ای ژئوپلیتیکی جمهوری اسلامی ایران در خرده شبکه قفقاز

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری بازتاب انقلاب اسلامی در جهان اسلام، دانشکده علوم انسانی دانشگاه شاهد

2 استاد علوم سیاسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه شاهد

3 استاد روابط بین‌الملل، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران

چکیده

جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک قدرت منطقه‌ای در حال رشد، در راستای ترسیم نظم منطقه‌ای مطلوب خود در نظام بین‌الملل، مبتنی بر مولفه‌ها و پویش‌هایی اقدام به فعالیت در حوزه شبکه منطقه‌ای خود می‌کند. یکی از مناطقی که حلقه‌های محیط استراتژیک ایران را تشکیل می‌دهد، حوزه قفقاز است که می‌توان این حوزه را به تنهایی، یک خرده شبکه در نظر گرفت. در خرده‌شبکه قفقاز، از یک سو، فروپاشی شوروی و پیدایش خلا قدرت در آن سبب گسترش رقابت بازیگران جهانی نظیر رقابت غرب و روسیه و بازیگران منطقه‌ای نظیر ترکیه و رژیم صهیونیستی در آن شده‌است.ایران در چارچوب نظریه نظم شبکه‌ای، می‌تواند نظم منطقه‌ای خود را در خرده‌شبکه قفقاز، مبتنی بر مولفه‌های نظم ژئوپلیتیکی، نظم ژئواکونومیکی و نظم ژئوکالچری ترسیم کند. در این راستا، پژوهش حاضر درصدد پاسخ به این سوال است که مولفه‌های نظم منطقه‌ای ژئوپلیتیکی ایران در خرده شبکه قفقاز چیست؟ نگارندگان با بهره‌گیری از روش کیفی تحلیل اسنادی و استفاده از ابزارهایی نظیر فیش‌برداری از منابع مختلف شامل کتب، مقالات علمی و غیره، درصدد بررسی و ترسیم مولفه‌های نظم منطقه‌ای ایران در خرده شبکه قفقاز در وضعیت شبکه‌ای شدن سیستم بین‌الملل می‌باشند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که مهم‌ترین مولفه‌های نظم ژئوپلیتیکی ایران در خرده‌شبکه قفقاز عبارتنداز:ژئوپلیتیک نظامی،ژئوپلیتیک انسانی،ژئوپلیتیک اقتصادی و ژئوپلیتیک زیست‌محیطی می‌باشد.دیدگاه شبکه‌ای مولفه‌های مختلف نظم منطقه‌ای جمهوری‌اسلامی را به صورت یک کل درنظرگرفته و به کانونیت ایران در خرده‌شبکه قفقاز شکل می‌دهد.در این راستا، ایران به عنوان یک کانون می‌تواند ذیل الگوی منطقه‌گرایی شبکه‌ای-انطباقی در این خرده شبکه، نظم پانارشی و هیترارشی ایجاد کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  • منابع

    الف- فارسی

    • احمدی، سید عباس، حیدری، طهمورث، نیکزاد، روح­الله (1392). «جنبه­های بین­المللی ژئوپلیتیک زیست­محیطی»، پژوهش­های جغرافیای انسانی، دوره 45، شماره 3، پاییز، صص 121-146.
    • جعفری­نیا، عباس، اخباری، محمد، مرادیان، محسن (1398). «تحلیل شاخص­های قدرت نظامی واحدهای سیاسی- جغرافیایی در عرصه نظام بین­الملل»، فصلنامه نگرش­های نو در جغرافیای انسانی، سال یازدهم، شماره سوم، تابستان.
    • حافظ­نیا، محمدرضا (1379). «تعریفی نو از ژئوپلیتیک»، نشریه تحقیقاتی جغرافیایی، دوره 15، شماره 3-4 (پیاپی 58-59)، صص 71-88.
    • حافظ نیا، محمدرضا، رشید، غلامعلی، پرهیزکار، اکبر، افشردی، محمدحسین (1386). «الگوی نظری طراحی راهبرد دفاعی مبتنی بر عوامل ژئوپلیتیکی»، فصلنامه ژئوپلیتیک، سال سوم، شماره دوم، تابستان، صص 7- 39.
    • دهشیری، محمدرضا، حکمت­آرا، حامد (1397). «دیپلماسی آب در قبال همسایگان»، فصلنامه سیاست­های راهبردی و کلان، دوره شش، شماره 4، صص 596- 616.
    • زین العابدین، یوسف، پاک­نژاد متکی (1386). «مقدمه‌ای بر ژئوپلیتیک زیست‌محیطی»، فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط­زیست، دوره نهم، شماره 2، تابستان.
    • سرودی، مسعود (1396). «چالش‌های ماموریت‌های حفظ صلح ارتش جمهوری اسلامی ایران با تاکید بر ساختار و نیروی انسانی»، فصلنامه علوم و فنون نظامی، سال 13، شماره 42، زمستان، صص 63-85.
    • قاسمی، فرهاد (1392). «نظریه های روابط بین‌الملل(بنیان های نظری نظم و رژیم های بین‌المللی)». تهران: نشر میزان.
    • قاسمی، فرهاد (1401). «نظریه­های روابط بین­الملل و مطالعات منطقه­ای». تهران: نشر میزان.
    • کاظمی، احمد (1384). «امنیت در قفقاز جنوبی». تهران: موسسه ابرار معاصر.
    • کریمی، مرتضی، مجاور شیخان، محمد، آقاجری، محمدجواد، کمال­آرا، سید محمد (1402). «چالش هیدروپلتیک ایران با ترکیه و کشورهای منطقه قفقاز (آذربایجان و ارمنستان) در ارس: منازعه یا همکاری»، فصلنامه دانش­نامه علوم سیاسی، سال سوم، شماره 11، تابستان، صص
    • کلانتری، فتح الله، یداللهی، رضا، سعادت­راد، علیرضا(1399). « نقش عوامل ژئوپلیتیکی نظامی بر راهبرد دفاعی جمهوری اسلامی ایران در مقابل تهدیدات آمریکا و تکفیری­ها از مبدأ سرزمینی عراق»، فصلنامه مطالعات دفاعی استراتژیک، سال هجدهم، شماره 81، پائیز، صص 307- 330.
    • محمودزاده، ابراهیم، قاضی، حسن، قوچانی، محمدمهدی (1396). «نقش و جایگاه توسعه فناوری در بعد نظامی قدرت ملی»، فصلنامه مطالعات دفاعی راهبردی، سال پانزدهم، شماره 67، بهار، صص 261 تا 284.
    • مختاری هشی، حسین (1397)، «تبیین مفهوم ژئواکونومی (اقتصاد ژئوپلیتیکی) و توصیه­هایی برای ایران». فصلنامه ژئوپلیتیک، سال 14، شماره 2، تابستان، صص 56-82.
    • مصلی­نژاد، عباس(1390). «ایران و ضرورت تشکیل پیمان دفاعی:رهیافت­ها و فرآیندها»، فصلنامه ژئوپلیتیک، سال هفتم، شماره اول، بهار، صص 111-135.
    • مورگنتا، هانس، تامپسون، کنت (1379). «سیاست میان ملت­ها: تلاش در راه قدرت و صلح»‌، مترجم: حمیرا مشیرزاده. تهران: اداره نشر وزارت خارجه.
    • نقدی، جعفر (1403). «تحلیل لایه‌ای چالش‌های دستیابی جمهوری اسلامی ایران به نظم مطلوب در غرب آسیا »، فصلنامه علمی مطالعات بین­رشته‌ای دانش راهبردی، سال چهاردهم، شماره 55، تابستان، صص 305- 273.
    • نقدی، جعفر (1401). « شناسایی و اولویت‌بندی عوامل موثر دستیابی ج.ا.ایران به نظم منطقه‌ای مطلوب (غرب‌آسیا) در حوزه دفاعی- امنیتی»، فصلنامه علمی مطالعات بین­رشته‌ای دانش راهبردی، سال دوازدهم، شماره 49، زمستان، صص 54-29.

     

    ب- انگلیسی

    • Aemen News (2024). “Compared to 2020, Armenia’s defense spending in 2024 is to increase by 81%- Ministry of Finance”. Available: https://armenpress.am/eng/news/1128611.html
    • Caspian News (2023). “Azerbaijan Army Ranked as Strongest in South Caucasus”. Available: https://caspiannews.com/news-detail/azerbaijan-army-ranked-as-strongest-in-south-caucasus-2023-1-9-0/
    • Caspian News (2022). “Azerbaijan Increases Defense & Security Budget for 2023”. Available: https://caspiannews.com/news-detail/azerbaijan-increases-defense-security-budget-for-2023-2022-10-26-0/
    • Common space (2020). “Document: Full text of the agreement between the leaders of Russia, Armenia and Azerbaijan”. Available: https://www.commonspace.eu/news/document-full-text-agreement-between-leaders-russia-armenia-and-azerbaijan
    • Dalby, Simon (2014). “Environmental Geopolitics in the Twenty-first Century”. Alternatives: Global, Local, Political, Vol. 39(1), pp. 3-16.
    • De Wall, Thomas (2023). “The End of Nagorno-Karabakh”, Foreign Affairs. Available: https://www.foreignaffairs.com/armenia/end-nagorno-karabakh
    • Dodds, Klaus (2007). Geopolitics: A Very Short Introduction. Oxford University Press.
    • Elatskov, A.B. (2019). “Generalized Types of Geopolitical Models”. Geography and Natural Resources, Vol. 40, No. 3, pp. 215-220.
    • Flint, Colin, Taylor,Peter J. (2011), “Political Geography: World-economy, Nation-state and Locality”, Routledge, 6th Editions.
    • Global fire power (2024). “2024 Azerbaijan Military Strength”. Available: https://www.globalfirepower.com/country-military-strength-detail.php?country_id=azerbaijan
    • Global fire power (2024). “2024 Armenia Military Strength”. Available: https://www.globalfirepower.com/country-military-strength-detail.php?country_id=armenia
    • Hafner-Burton, Emilie M., Kahler, Miles, Montgomery, Alexander H. (2009). “Network Analysis for International Relations”. International Organization, Cambridge University Press, Vol. 63 (3), pp 559-592.
    • Hafner-Burton, Emilie M., Montgomery, Alexander H. (2009). “Centrality in Politics: How Networks Confer Power”. Conference Proceedings at OpenSIUC, Available: https://opensiuc.lib.siu.edu/pnconfs_2010/9/
    • Kavalski, Emilian (2007). “The Fifth Debate and the Emergence of Complex International Relations Theory. Notes on the Application of Complexity Theory to the Study of International Life”, Cambridge Review of International Affairs, 20(3).
    • Kouhi esfahani, Marzieh (2019). “Iran’s Foreign Policy in the South Caucasus: Relations with Azerbaijan and Armenia”. Routledge.
    • O’Lear, Shannon (2020). “A Research Agenda for Environmental Geopolitics”. Edward Elgar Publishing.
    • Roller, Duane (2014). “The Geography of Strabo: An English Translation, with Introduction and Notes”. Cambridge University Press.
    • Shaffer, Brenda (2003). “Iran’s Role in the South Caucasus and Caspian Region: Diverging Views of the U.S. and Europe, In Iran and Its Neighbors: Diverging Views on a Strategic Region”, SWP Berlin.
    • Statista (2023). “Military spending of Armenia and Azerbaijan from 2007 to 2022”. Available:  https://www.statista.com/statistics/1416025/military-expenditure-armenia-azerbaijan/
    • Thee, Marek (1977). “Militarism and militarisation in contemporary international relations”. Bulletin of Peace Proposals, 8(4), pp. 296–309.
    • Trading Economic (2022). “Georgia Military Expenditure”. Available: https://tradingeconomics.com/georgia/military-expenditure
    • Ubilava, Mariam (2003). “Water Managment in South Caucasus”. water Resources in the South Europe and Central Asia Region.
    • Woodward, Rachel (2004). “Military Geographies”. Blackwell publishing.
    • Woodward, Rachel (2017). “Military Geography”. John Wiley & Sons, Ltd.

     

    پ- منابع روسی

    • Гаджиев,К (2010). “Этнонациональная и геополитическая идентичность Кавказа”. Мировая экономика и международные отношения, № 2, c. 64-74.
    • Федоровская,И (2022). “Иран и новая геополитическая ситуация на Южном Кавказе”. Россия и новые государства Евразии. 2022. № I (LIV). С. 102-110, Available: https://doi.org/10.20542/2073-4786-2022-1-102-110

     

    ت- سایت­های اینترنتی

    COPYRIGHTS

    2025 by the authors. Published by The National Defense University. This article is an open-access article distributed under the terms and conditions of the Creative Commons Attribution 4.0 International (CC BY 4.0) https://creativecommons.org/licenses/by/4.0