پیشران‌های تاثیرگذار بر نظم جهانی پیش رو

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار مدیریت راهبردی دانشگاه عالی دفاع ملی

2 دانشیار روابط بین‌الملل، دانشگاه عالی دفاع ملی

3 دانشجوی دکترای روابط بین الملل داعا

چکیده

شکل گیری و تحولات نظام بین الملل در عصر مدرن، از الگوها، ساختارها و عوامل متعددی تاثیر پذیرفته است. در این راستا، تداوم و تغییر همواره از خصوصیات بارز نظام بین الملل در این دوران بوده و عوامل متعددی مانند رشد علم و فناوری و تغییر ماهیت و جغرافیای قدرت، بر جهت و سرعت این تحولات اثر گذار بوده است. فروپاشی شوروی و از میان رفتن نظام دوقطبی، به عنوان نقطه عطف تحولات در عصر حاضر محسوب می‌شود. خیزش آمریکا برای شکل دادن به نظام تک قطبی و هژمونیک در جهان در کنار بروز بحران های قومی، تروریستی و زیست محیطی، پیامدهای امنیتی و سیاسی بسیاری در جهان داشته است. رشد سریع فناوری و توسعه شبکه های ارتباطی نیز ماهیت تعاملات جهانی را تحت تأثیر قرار داد. در کنار این موضوعات ضعف آمریکا در مدیریت بحران های جهانی و از طرفی تکثیر قدرت، اغلب صاحب نظران و سیاستمدارن را به این باور رسانده که نظم فعلی بین الملل در حال تغییر و تبدیل به نظم جدیدی می باشد. از این رو سوال اصلی این مقاله چنین است که چه پیشران‌هایی‌ بر شکل‌گیری نظم پیش‌روی جهانی تأثیرگذار خواهند بود؟ لذا با استفاده از روش تحقیق کیفی تحلیل مضمون، 8 پیشران مؤثر شناسایی گردید که عبارتند از: پویایی و توزیع جهانی قدرت، قدرت های نوظهور، اهمیت یافتن مناطق، رقابت چین و آمریکا، افول هژمونی آمریکا، فناوری های جدید، بازیگران غیر دولتی و چالش های جهانی.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


منابع
الف- فارسی
اسماعیلی، علی .(1399). روابط بین‌الملل در ایران: از تکثر روایت‌ها تا ضرورت تفکر پارادایمیک. تهران: ابرار.
آهویی، مهدی، و حسینی، دیاکو. (1395). افول هژمونی آمریکا: معنای انتقال قدرت در نظام جهانی و الزامات سیاستگذاری. مطالعات راهبردی سیاست گذاری عمومی(مطالعات راهبردی جهانی شدن)،6(20)، 51-66.
پیری، هادی مراد و رمضانی تکلیمی، داود. (1401). افول هژمونی آمریکا از دیدگاه متفکرین غربی با تأکید بر نظریات فوکویاما و هانتینگتون. فصلنامه راهبرد سیاسی، 6(3)، 71-93.
تویسرکانی، مجتبی .(۱۳۹۷). مطالعه رابطه درون­گرایی/برونگرایی با ظهور و افول قدرت­های بزرگ.رساله دکتری رشته روابط بین­الملل، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران.
جلالی، رضا (۱۳۸۸). «چیستی و مصادیق نظریه ثبات هژمونیک»، دانشنامه، شماره ۷۳، پاییز.
جوکار، علی­اکبر.(1400). روسیه و چین رقابت دوستانه اهداف راهبردی. مرکز مطالعات سیاسی و بین المللی، (15 اردیبهشت) ، قابل دسترسی در:
جهانگیری، سعید و ساعی، احمد. (1398). واکاوی رویکرد دستیابی چین به جایگاه قدرت اقتصاد جهانی. فصلنامه سیاست خارجی، سال سی و سوم، شماره 1، بهار. 
چوکری، نازلی.(1399). سیاست سایبری، ترجمه محمد ناصر طاهری‏زاده و قاسم ترابی، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
خانی، محمدحسن، و مسرور، محمد.(1396). ظهور چین: چالش های ایالات متحده آمریکا در مواجهه با قدرت روزافزون چین در روابط بین الملل. پژوهش های روابط بین الملل، 1(24 )، 159-183.
خداخواه آذر،سمیه.(1402). عصر وب و تاثیر آن بر تحول مفهوم کنشگری، گزارش نظری، شماره 26. مرکز مطالعات راهبردی و آموزش وزارت کشور، گروه مطالعات آینده‏ پژوهی راهبردی.
خسروی، علیرضا و اسدی، علی­اکبر.(1402). نظم بین­المللی و سناریوهای آینده. تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
دانش­نیا، فرهاد. (۱۳۹۴). «سازه­انگاری الکساندر ونت: امتناع گذار از بن­بست­های تیوریک روابط بین­الملل و دست­یابی به راهی میانه»، جستارهای سیاسی معاصر، سال ششم، شماره دوم، تابستان.
دهشیری، محمدرضا .(۱۳۹۳). «جهانی شدن و نظام بین­الملل»، فصلنامه مطالعات راهبردی سیاست­گذاری عمومی، دوره ۵، شماره ۱۴، بهار.
دهقانی فیروزآبادی، سیدجلال.(۱۳۸۲). «تحول نظریه‌های منازعه و همکاری در روابط بین الملل»، پژوهش حقوق عمومی، دوره ۵، شماره ۸، تابستان.
رکابیان، رشید و دلاور، حسین. (1401). وضعیت کنونی نظم بین المللی، روندهای آینده و پیامد آن برای جمهوری اسلامی ایران. فصلنامه مطالعات بین‌ المللی، 19(1), 247-269.
ساعی، احمد.(۱۳۸۸).«نقد و ارزیابی نظریه نظام جهانی: موافقان و منتقدان»، فصلنامه مطالعات سیاسی، سال دوم، شماره ۵، پاییز.
سجادپور، سیدکاظم. (1402). مصاحبه نویسنده در تاریخ 7/6/1402.
میرمحمدی، مهدی.(1402). مصاحبه نویسنده در تاریخ 15/5/1402.
سخنرانی مقام معظم رهبری مورخه 13/6/1393. دسترسی در:
سعیدی، روح­الامین.(۱۴۰۰). «تحلیل چبستی، چرایی و چگونگی افول آمریکا از منظر تئوری چرخه­های بلند»، مطالعات راهبردی آمریکا، سال ۱، شماره ۱ صص ۲۹-۵.
سیمبر، رضا و قربانی شیخ نشین، ارسلان.(1390). عناصر و روندهای موثر بر نظام بین الملل. پژوهش سیاست نظری (پژوهش علوم سیاسی)، -(9)، 103-125.
شریعتی نیا، محسن  و مسعودی، حیدرعلی. (1398). چین و نظم‌های بین‌الملل. سیاست جهانی، 8(3), 7-32.
طالبی، حسین و آسیابان، امید.(1399). اقتصاد مقاومتی و اولویت بندی شرکای راهبردی ج.ا.ایران. مطالعات بین‌ رشته‌ای دانش راهبردی. 10(41), 242-221.
ظریف، محمدجواد و سجادپور، سیدکاظم و مولایی، عباداله .(1396). دوران گذار روابط بین الملل در جهان پسا غربی. تهران: مرکز مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت خارجه.
عباسی خوشکار، امیر (۱۳۹۸). پویش قدرت در نظم­های منطقه­ای و راهبرد امنیتی دولت متحد منطقه­ای: مطالعه مورد راهبرد امنیت ملی اسرائیل در جنگ داخلی سوریه ۲۰۱۹-۲۰۱۲، رساله دکتری روابط بین­الملل، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران.
فلاحی، احسان و امیدی، علی. (1396). دامنه تغییر و تداوم سیاست خارجی توسعه گرایانه ی چین در دوران شی جین ‌‌پینگ. رهیافت‌های سیاسی و بین ‌المللی، 9(1)، 147-178.
قاسمی، فرهاد.(۱۳۹۷). گذار در سیستم­های بین­المللی پیچیده-آشوبی ایران. فصلنامه پژوهش­های راهبردی سیاست، سال ششم، شماره ۲۴، صص ۱۵۷-۱۸۸.
قربانی، مژگان. (1399). جنگ تجاری آمریکا و چین: علل و پیامدهای آن. مطالعات راهبردی سیاست گذاری عمومی(مطالعات راهبردی جهانی شدن)، 10(35 )، 134-154.
قوام، عبدالعلی، فاطمی­نژاد، احمد (۱۳۸۷). مکتب انگلیسی به عنوان یک نظریه کثرت­گرا: نبیین مفاهیم نظام بین­الملل، جامعه بین­الملل و جامعه جهانی. دانشنامه حقوق و سیاست، شماره ۸، بهار و تابستان.
کمالی، یحیی.(1397). روش شناسی تحلیل مضمون و کاربرد آن در مطالعات سیاستگذاری عمومی. سیاستگذاری عمومی، 4(2 )، 189-208.
کوپچان،چارلز و وینجاموری، لسلی.(1402). سامان دهی جهان؛ نظم بین المللی در قرن 21. مترجم: پریسا کریمی­نیا. انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی.
مشیرزاده، حمیرا .(۱۳۸۸). تحول در نظریههای روابط بینالملل. تهران: سمت.
منصوری مقدم، محمد .(۱۳۹۳). تغییر نظام بین الملل اقتدار گریز به قاعده مند؛ نقدی سازه انگارانه بر دیدگاه کنت والتز. سیاست، دوره ۴۴، بهار، شماره یک.
موسوی شفائی، مسعود.(1400). نظم بین­الملل: ارکان، تحول، آینده. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
میرترابی، سید سعید و کشوریان آزاد، محسن. (1399). تأثیر خیزش چین بر نظم تجاری بین‌المللی (2001-2020). پژوهش های روابط بین الملل، 10(2), 123-154.
میرفخرایی، حسن .(۱۳۹۲). آنارشی و نظم از منظر نظریه­های روابط بین­الملل»، تهران. فصلنامه پژوهش­های سیاسی، سال سوم، شماره ۸، صص ۸-۲۸.
میرفخرائی، سید حسن. (1395). تأثیر اختلافات کشورهای عضو اتحادیه اروپا بر جایگاه این اتحادیه در نظام جهانی. فصلنامه بین المللی ژئوپلیتیک، 12(43), 152-167.
نای، جوزف اس.(1392). آینده قدرت. ترجمه احمد عزیزی.1392.تهران: نشر نی.
نقدی، جعفر. (1401). شناسایی و اولویت‌بندی عوامل موثر دستیابی ج.ا.ایران به نظم منطقه‌ای مطلوب (غرب‌آسیا) در حوزة دفاعی- امنیتی. مطالعات بین‌ رشته‌ای دانش راهبردی. 12(49 (زمستان 1401)), 54-29.
ب- انگلیسی
Acharya, Amitav.(2017 : September08). After Liberal Hegemony: The Advent of a Multiplex World Order. Ethics & International Affairs .Volume 31 , Issue 3 , Fall 2017 , pp. 271 - 285 .Cambridge University Press.  DOI: https://doi.org/10.1017/S089267941700020X
Berridge, G. R. and James, Alan(2003). A Dictionary of Diplomacy, Hampshire, UK: Palgrave Macmillan, 2003, p. 148..
BETZ ,HANS GEORG.(2021, NOVEMBER 03). Uncertain Times in a World Without American Hegemony. Fair Observer.
Bhattacharya, Amar and Dervish, Kemal.(2022). Multilateralism and climate change: Providing a global public good and following an ethical imperative. Essays on a 21st century multilateralism that works for all. Brookings. https://www.brookings.edu/articles/essays-on-a-21st-century-multilateralism-that-works-for-all/
Bordachev, Timofei.(2022).Factors Influencing the World Order's Structure. Institut Montaigne.
Fukuyama, Francis.( 2021, Nov 8). Francis Fukuyama on the end of American hegemony. The World Ahead.
Glenn, Jerome C..(2013).15 Global Challenges for the Next Decades. OpenMind.
Gould, Harry.(2017). The Art of world making: Nicholas Onuf and His Critics.
London: Routledge.
Grinin, Leonid & Ilyin, Ilya and Andreev ,Alexey.(2016). Global History and FutureWorld Order. Globalistics and Globalization Studies. 93-110
Haass, Richard N. & Kupchan, Charles A..(2021, Mars 23). The New Concert of Powers:How to Prevent Catastrophe and Promote Stability in a Multipolar World. Foreign Affairs.
Hass, Richard N.,(2008),The Age of Nonpolarity-What Will Follow U.S. Dominance? , Foreign Affairs, May/June.
He, K. (2018). Role conceptions, order transition and institutional balancing in the AsiaPacific: a newb theoretical framework. Australian Journal of International Affairs
Kastner, Aril.(2021, Apr 7). 7 views on how technology will shape geopolitics. WORLD ECONOMIC FORUM.
Marchetti, Raffaele.(2019, Avril 9). The Role of Non-state Actors in the Future of Global Governance and International Security. THE HORIZON BEYOND.
Mearsheimer, John J (2019). Bound to Fail: The Rise and Fall of the Liberal International Order, International Security, Vol. 43, No. 4 ,pp. 7-50.
Nye, Jr, Joseph S...(2020,Jul 6). After the Liberal International Order. Project-Syndicate. Retrieved from https://www.project-syndicate.org/commentary/biden-must-replace-liberal-international-order-by-joseph-s-nye-2020-07
Nye, Jr., Joseph S. (2019,January) "The Rise and Fall of American Hegemony From Wilson to Trump." International Affairs. 95.1: 63-80.
Onuf, Nicholas Greenwood .(2013). Making sense, Making Worlds: Constructivism in social theory and international Relations, London: Routledge.
Perry World House.(2022).The Future of the Global Order: Power, Technology, and Governance. UNIVERSITY OF PENNSYLVANIA.
Waltz, Kenneth .(1979). Theory of International Politics. New York: Random House.
Wijninga, Peter & Oosterveld, Willem Theo & Galdiga, Jan Hendrik and Marten , Philipp . (2014). 4 STATE AND NON-STATE ACTORS: BEYOND THE DICHOTOMY. STRATEGIC MONITOR 2014:FOUR STRATEGIC CHALLENGES, Jan. 1, 2014, pp. 139-162 (23 pages)
Wohlforth, William c, (2008), Realism and Foreign Policy, in Foreign policy: Theories, Actors, Cases, Edited by Steve Ssmith, Amelia Hadfield and Tim Dunne, Oxford University Press.